آداب و رسوم شهر مشهد، آنقدر غنی و پربار است که هرچه در رابطه با این آداب و رسوم صحبت کنیم، تمام نخواهد شد. ولی خب قطعا سفر به مشهد، شهر زیارت و سیاحت یکی از خاطره انگیزترین سفرهایی خواهد بود که افراد در طول زندگی خود تجربه می کنند. اما بسیاری از گردشگران ایرانی یا خارجی، تمایل دارند تا قبل از شروع سفر، اطلاعات جامعی در رابطه با آداب و رسوم شهر مقصد خود داشته باشند و به طبع مشهد هم به عنوان یکی از شهرهای قدیمی و شناخته شده ایران، آداب و رسوم خاصی دارد که برای بسیاری از گردشگران جذاب تلقی می شود. در این مقاله همراه ما باشید و با رایج ترین رسوم مشهدی در مراسمات مختلف آشنا شوید.

رسم و رسوم مشهدی ها در ازدواج

اگر شماهم عروس یا داماد یک خانواده مشهدی شده باشید، خب قطعا برایتان مهم است، بدانید که رسم و رسوم مشهدی ها در ازدواج چیست و یک خانواده مشهدی چه نکات و مسائلی برایش به عنوان یک نماد یا رسم مهم تلقی می شود. در ادامه همراه ما باشید و با این رسم و رسوم به خوبی آشنا شوید.

مراسم نامزدی

روند ازدواج در مشهد مشابه سایر شهرها اغلب با مراسم نامزدی آغاز می‌شود. در این مراسم خانواده داماد برای پیشنهاد رسمی و حلقه‌های نامزدی با خانواده عروس دیدار می‌کنند. خانواده‌ها در کنار یکدیگر جمع می شوند تا  این اتفاق فرخنده را جشن بگیرند و شادی خود را ابراز کنند.

سفره عقد مشهدی

سفره عقد مشهدی، یک سفره تشریفاتی است که در آن وسایل مختلف به صورت نمادین چیده می‌شود و تشریفات زیاد این سفره عقد، جزء ضروری آداب عروسی مشهدی است. سفره عقد معمولاً شامل اقلامی مانند آینه (نماد پاکی و روشنایی)، شمع (نماینده روشنایی)، گیاهان (برای برکت و محافظت)، نسخه‌ای از قرآن یا متون مذهبی (برای برکت و معنویت) و …. است. عناصر سنتی سفره عقد در مشهد به زیبایی تزئین شده و اهمیت فرهنگی زیادی دارد. پس اگر با یک فرد مشهدی وصلت کرده اید، به هیچ عنوان نسبت به چیدمان تشریفاتی سفره عقد بی تفاوت نباشید که نتایج مثبتی را دریافت نخواهید کرد.

لباس عروس سنتی

لباس عروس سنتی جزء مهمی از مجالس عروسی مشهد است. عروس اغلب لباس عروسی سفید یا رنگارنگی می‌پوشد که با گلدوزی‌های پیچیده مزین شده است و داماد کت و شلوار رسمی یا لباس سنتی مانند کامیز می‌پوشد. این لباس‌ها نشان‌دهنده میراث فرهنگی و سبک شخصی زوجین است و معمولاً با دقت زیادی انتخاب می‌شوند. البته باید به این نکته اشاره کنیم که در حال حاضر دیگر کسی از این رسم پیروی نمی کند و تقریبا این رسم منسوخ شده  است.

جشن‌های مجلل عروسی مشهدی

عروسی‌های مشهدی به جشن‌های مجلل معروف هستند. مراسم عروسی و پذیرایی اغلب در مکان‌های شیک مانند تالارهای عروسی یا باغ‌های سنتی برگزار می‌شود. این جشن‌ها شامل موسیقی، رقص و ضیافت‌های مفصل می‌شود، که مهمانان گرد هم می‌آیند تا جشن بگیرند.

آداب و رسوم مشهد در شب یلدا

آداب و رسوم مشهد در شب یلدا برای برخی از قومیت هایی که به تازگی با یک خانواده مشهدی وصلت کرده اند، بسیار جالب  و هیجان انگیز به شمار می رود. معمولا مشهدی ها در این شب سعی می کنند که حتما صله رحم با بزرگان فامیل را به جای آوردند و نصیحت های بزرگان فامیل را در بلندترین شب سال به گوش جان بسپارند. اما از صله ارحام که بگذریم در این شب زیبا آداب و رسوم دیگری نیز اجرا می شود که در ادامه به بررسی و بیان هر یک خواهیم پرداخت.

شب چراغ

در واقع در زمان های گذشته، زمانی که افراد می خواستند تا از اقوام خود در شب یلدا بازید کنند، یک چراغ را با خود همراه می کردند. در این بین به دلیل فراوانی در وجود چراغ ها  از عبارت شب چراغ یا چهل چراغ استفاده می شد؛ همچنین باید بدانید که کلمه شب چله از همین آیین خراسانی نشات گرفته است و در بسیاری از نقاط خراسان از شب چله به جای بیان شب یلدا استفاده می شود.

مراسم کف زنی خراسان

مراسم کف زنی در خراسان از جمله آیین های مهمی است که در مشهد و خراسان جنوبی رواج دارد. احتمالا فکر می کنید کف زنی در واقع همان دست زدن است؟ باید بگوییم خیر. کف در واقع نوعی شیرینی  یا شربت سنتی است که در این شب زیبا سرو می شود. 
البته این خوراکی خوشمزه آداب پخت منحصر به فرد خود را دارد که تنها مردان و زنان خراسانی می توانند آن را پیاده سازی کنند. از این رو اگر تمایل دارید تا این خوراکی خوشمزه را امتحان کنید، شب یلدای خراسان را به هیچ عنوان از دست ندهید.

پرتاب پوست هندوانه به پشت بام همسایه

پرتاب پوست هندوانه به پشت بام همسایه نیز داستان جالبی دارد. بسیاری از بزرگان و قدیمی های مشهد بر این باور هستند که خوردن هندوانه در شب یلدا می تواند به دوری سرما و بیماری در طول زمستان کمک کند و تاثیرات به سزایی در کاهش تب گرما در تابستان دارد. در این بین خب احتمالا می پرسید این تاثیرات چه ربطی به پرتاب هندوانه در پشت بام همسایه دارد؟

خب باید بگوییم که در قدیم الایام معتقد بودند که بعد از خوردن هندوانه باید پوست هندوانه را بر روی پشت بام همسایه انداخت تا در صورتی که همسایه بضاعت مالی خرید هندوانه را ندارد با تراشیدن پوست هندوانه و خوردن آن، بیماری های زمستان و تب گرمای تابستان را از خود دور کند.  البته باید بدانید که پرتاب پوست هندوانه تنها محدود به خانه یک همسایه نمی شد و تا هفت خانه آن طر ف تر شما می توانستید، پوست هندوانه خود را پرتاب کنید.

حافظ خوانی

حافظ خوانی یکی از رسوم رایجی است که نه تنها در مشهد و شیراز بلکه احتمالا در کل ایران انجام می شود. این فریضه که معمولا توسط بزرگان هر خانواده انجام می شود در بسیاری از مواقع، شادکامی و حال خوب را به سایر اعضای خانواده می بخشد. 

نوازندگی 

نقالی خوانی، خواندن ترانه‌های بومی با مضامین امید، صمیمیت یا عاشقانه در کنار نوازندگان از جمله آیین‌هایی است که بیشتر در میان کردهای خراسان (کرمانج) مرسوم است.
البته نباید از این موضوع غافل شد که یکی از برنامه‌های شب یلدا در مشهد رقص و پایکوبی است، زیرا مردم خراسان معتقدند با رقص و پایکوبی بر سردی و سیاهی کسل کننده شب، غلبه می‌کنند و روشنایی امید را به خانه خود فرامی خوانند.

آداب و رسوم محلی مشهد

آداب و رسوم محلی مشهد، آنقدر جذاب و خیره کننده است که بسیاری از گردشگران و توریست های داخلی یا خارجی به جهت بازدید از آداب و رسوم محلی مشهد در زمان های خاص، سفر به مشهد را آغاز می کنند. در ادامه این بخش به مهم ترین آداب و رسوم محلی مشهد پرداخته شده است. 

مراسم باران خواهی در مشهد

مراسم باران خواهی در مشهد یکی از قدیمی ترین رسوم مردم مشهد به شمار می رود که از طریق 2 روش انجام می گیرد. در روش اول در فصل هایی که بارش باران در مشهد کم می شود، مردم مشهد به بیابان ها رفته و با قسم دادن اسما متبرکه از خداوند طلب بارش باران می کنند. 
دومین نوع برگزاری مراسم باران خواهی در مشهد، بدین گونه بود که زنان و دختران عروسک هایی را از چوب و پارچه می ساختند، سپس با گرداندن این عروسک ها در محلات از سایر مردم می خواستند تا در پختن آشی که به جهت طلب بارش باران است، کمک کنند. در این روش افرادی که به پختن آش کمک می کردند کمی هم بر روی عروسک آب می ریختند و زیر لب شعر یا دعایی را برای بارش باران می خواندند.
البته از این موضوع نباید غافل شد که بسیاری از افراد به این موضوع اعتقاد داشتند که با رفتن به بالای تپه و خواندن نماز، دعا و نیایش باران خواهد بارید. از این رو در فصل های کم باران مشهد به بالای تپه ای رفته و مراسم باران خواهی را آغاز می کردند.

مراسم شام غریبان در مشهد

مراسم شام غریبان در مشهد همانند خطبه دوبار در سال برگزار می شود. این مراسم یکبار در شب شهادت امام رضا (ع) و دیگری در شب شهادت امام حسین (ع) برقرار است. در این مراسم کلیه خدمه و حافظان حرم با در دست داشتن شمعی روشن و حرکت به سمت صحن انقلاب مراسمی خاص را در کنار مردم و با کمک سایر دسته های عزاداری برگزار می کنند.

شب خوانی و ملاقه زنی از رسوم مردم مشهد در رمضان

شب خوانی و ملاقه زنی از رسوم مردم مشهد در رمضان است که هرساله به صورت باشکوه تری در این شهر زیبا برگزار می شود. معمولا مردم مشهد قبل از ورود به ماه رمضان به غبار روبی مساجد سطح شهر مشغول می شوند تا به خوبی آماده شروع ماه رمضان شوند. البته باید به این نکته اشاره کرد که این شهر زیبا دارای 2 رسم بسیار مهم در ماه رمضان است که هر یک نشات گرفته از تاریخچه ای غنی و پربار مردم مشهد است. 
اولین و شاید جالب ترین رسم مشهدی ها شب خوانی است که یک ساعت و نیم مانده به اذان صبح در مشهد آغاز می شد. شب خوانی در 3 مرحله و پیش از شروع اذان صبح در مشهد است. در مرحله اول یک ساعت و نیم مانده به اذان صبح فردی در مقام ابوعطا به نواختن شیپور و دهل مشغول می شد تا به مردم اطلاع دهد که فقط یک ساعت و نیم به اذان صبح مانده و باید بیدار شوند. در مرحله دوم یک ساعت مانده به اذان صبح در گوشه حجاز، مجددا نوایی پخش می شد تا مردم متوجه شوند که تنها یک ساعت تا اذان صبح باقی مانده است.
در مرحله سوم که آخرین مرحله نیز بود، موذنان یک ربع مانده به اذان به بلندترین نقطه خانه یا مسجد می رفتند و شروع به خواندن دعای سحر و برخی اشعار از جمله "شب خیز که عاشقان به شب راز کنند؛ گرد در و بام دوست پرواز کنند؛ هر جا که دری بود به شب می بندند؛ الا در دوست را که شب باز کنند"می کردند تا به مردم اطلاع دهند تنها ربع ساعت تا اذان مانده و باید آماده نماز شوند.

دومین رسم جالب مشهدی ها مراسم ملاقه زنی است. ملاقه زنی در 27 ماه مبارک رمضان برگزار می شود. این شب که به عنوان شب قصاص ابن ملجم شناخته می شود در میان مشهدی ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
در این شب مشهدی ها بعد از اذان و افطار به پخش شیرینی، خرما، اجیل و…. می پردازند و پسران جوان با سر کردن چادری و در دست داشتن ملاقه به درب خانه همسایگان خود رفته و با استفاده از ملاقه ای که دارند به درب خانه همسایه خود می کوبند و پشت درب می ایستند؛ سپس صاحب خانه مقداری خوراکی به داخل ملاقه یا کیسه ملاقه زن ها ریخته و می گوید" لعنت بر ابن ملجم".

رقص محلی در مشهد

رقص محلی در مشهد شاید یکی دیگر از رسوم جذاب این کلان شهر باشد که گاها در مراسمات خانوادگی یا مناسبت های خاص در سطح شهر اجرا می شود. رقص محلی در خراسان بسته به شمالی یا جنوبی بودن استان های خراسان است و مردم هرکدام از این نواحی رقص محلی مخصوص به خود را دارند. ولی از آنجایی که بسیاری از ساکنین مشهد، مهاجرانی از روستاهای اطراف این شهر هستند در نتیجه همچنان رقص های محلی در این شهر رایج است. با این حال اگر تمایل دارید تا از رقص های غنی و فرهنگ مردم خراسان آگاه شوید، مراجعه به روستاهای خراسان را به هیچ عنوان از دست ندهید.

کلام پایانی

در نهایت باید به این موضوع اشاره کرد که رسم و رسوم مردم مشهد، بسیار گسترده تر از مطالبی است که در این مقاله به آن پرداخته شده است و اگر بخواهیم تمامی رسوم جالب و خاص مردم مشهد را برای شما عزیزان بیان کنیم، احتمالا حسابی خسته خواهید شد. از این رو در این مقاله به صورت ویژه ای به مهم ترین آداب و رسوم کلان شهر مشهد پرداخته شد تا اگر شماهم به تازگی به مشهد نقل مکان کرده اید یا با خانواده ای مشهدی وصلت نموده اید از برخی رسوم مردم این شهر آگاهی داشته باشید.
در نهایت خوشحال می شویم اگر شماهم تجربیات منحصر به فردی از حضور در مراسمات و آیین های خاص مشهد داشته اید با ما به اشتراک گذاشته و نظرات خود را در رابطه با آیین و رسوم مشهدی بیان کنید.